વો મીઠી મીઠી વાતો કરો’, ‘ટાલિયાપણું દૂર કરો, વાળ ઉગાડો’, ‘છ દિવસમાં પેટ ઉતારો’- શું તમને પણ ફોન પર આવા મેસેજ આવે છે? અથવા કોઈ અજાણી વ્યક્તિ એરપોર્ટ પર પૈસા વિના ફસાઈ ગઈ છે, કોઈને તાત્કાલિક સારવાર માટે પૈસાની જરૂર છે, પર્સનલ અને એજ્યુકેશન લોન અથવા સસ્તામાં ફ્લેટ ખરીદવાની તક રજૂ કરતા ઈ-મેઈલ મળ્યા છે? શું તમે ક્યારેય વિચાર્યું છે કે, તમને આવા મેસેજ કેમ આવી રહ્યા છે? ‘સ્પામ’ ગણાતા આવા મેસેજ ફક્ત ભારતમાં જ નહીં, આખી દુનિયામાં ચિંતાનો વિષય છે. ઈન્ટરનેટ પર જ્યારે તમે કોઈ પણ લિંક પર ક્લિક કરો છો, ત્યારે ઈન્ટરનેટ પર વાંચતી વખતે, માઉસને કોઈ લિંકની આસપાસ કેટલાક સમય મૂકી દો છો, ત્યારે તમારા વ્યવહારને, તમારા વિશે કંઈક વધુ જાણવા માટે કંપનીઓ નોંધ કરી રહી હોય છે. હવે સવાલ એ છે કે, તેનો શું ઉપયોગ થાય છે? આ જાણકારીને ગૂગલ અને ફેસબૂક જેવી કંપનીઓને માલૂમ પડ્યું છે કે, તમે ખાવા કે વાંચવાના શોખીન છો કે ટ્રાવેલિંગમાં રસ ધરાવો છો કે પછી તમને કપડાંની ઓનલાઈન ખરીદીમાં રસ છે. આ માહિતીને આ કંપનીઓ કપડાં, પુસ્તકો, રજાઓ અને ફૂડ બિઝનેસ કરતી કંપનીઓને વેચે છે, જેથી તેમની જાહેરખબરો યોગ્ય લોકો સુધી પહોંચે. ઈન્ટરનેટ પર ગર્ભાવસ્થા અંગે સર્ચ કરી રહ્યા છો, તો કંપની અનુમાન લગાવે છે કે, આ વ્યક્તિ બાળક ઈચ્છે છે અથવા તેમના ઘરે બાળક આવવાનું છે અથવા તો તેને ફર્ટિલિટી ક્લિનિક કે બાળકોની જરૂરિયાતોની જાહેરખબરમાં રસ છે. જેમ કે, રમકડાં, બાળઉછેરને લગતી ચીજવસ્તુઓ વગેરે. તેને ટાર્ગેટેડ એડવર્ટાઈઝિંગ કહેવાય છે. એ અલગ વાત છે કે, એક હદ સુધી આ પ્રકારની જાહેરખબરો ખોટી વ્યક્તિઓ સુધી પહોંચે છે. ના તો મને વજન ઘટાડવાની ખાસ જરૂર છે અને ના તો ટાલિયાપણાની મને ચિંતા છે, પરંતુ મને તેમની જાહેરખબરો બેખૌફ મળતી રહે છે.જ્યારે ગૂગલ પર તમે કોઈ વસ્તુ માટે સર્ચ કરો છો, જેમ કે લેપટોપ કે કોઈ પુસ્તક, તો થોડા દિવસ સુધી વેબસાઈટ પર તમને સાઈડમાં લેપટોપ કે પુસ્તકોની જાહેરખબરો દેખાશે. તે ટાર્ગેટેડ એડવર્ટાઈઝિંગનું પરિણામ છે. એક હદ સુધી તે સુવિધાજનક પણ છે. હોઈ શકે કે, તેના કારણે તમને એકદમ યોગ્ય લેપટોપ મળી જાય, પરંતુ ટાર્ગેટેડ એડવર્ટાઈઝિંગનું બીજું પણ પાસું છે. પહેલું એ કે, આ પ્રકારની જાહેરખબરથી કદાચ તમે જરૂરિયાતથી વધુ ખરીદી કરો. એકના બદલે બે પુસ્તક ખરીદો. બીજું, અમુક હદ સુધી કંપનીઓ આ પ્રકારની હરકતોથી કિંમત પણ વધારી નાંખે છે. જેમ કે, તમે વારંવાર કોઈ ફ્લાઈટની કિંમત ચેક કરશો તો તેનાથી કંપનીને સંકેત મળશે કે, તમારું એ રૂટ પર જવું જરૂરી છે અને પછી તમારા માટે કિંમત વધારી દેવાય છે. આ બધા માટે ‘કૂકીઝ’નો ઉપયોગ કરાય છે. આ પ્રકારની ટેકનિકથી ત્રીજું નુકસાન છે, પ્રાઈવેસીનું હનન. જો તમે ઈન્ટરનેટ પર કોઈ બીમારી વિશે સર્ચ કરી રહ્યા છો અને તે જાણકારી હેલ્થ ઈન્સ્ટોરન્સ કંપનીને અપાય તો તે તમને પોલિસી વેચવાનો પ્રયાસ કરશે. પરંતુ આ સાથે તમારી સાથે પ્રીમિયમ પણ વધુ માંગવામાં આવશે કારણ કે, કંપનીને અનુમાન છે કે તમે આજકાલ અસુરક્ષા અનુભવી રહ્યા છો. સવાલ ફક્ત ઈન્ટરનેટ પર આપણી સર્ચ હિસ્ટરીનો નથી. જેમ જેમ આપણા જીવનના નવા નવા પહેલુ ડિજિટલ જગતમાં પોતાની છાપ છોડી રહ્યા છે, તેમ તેમ પ્રાઈવેસીના હકનું હનનઅને આપણા ડેટાનો ઝેરીલો અને હાનિકારક ઉપયોગ પણ વધી રહ્યો છે. પહેલા લોકો સમાચાર અખબારોમાં વાંચતા કે ટીવી પર જોતા, પરંતુ ઈન્ટરનેટનો ઉપયોગ વધતા હવે લોકો કમ્પ્યૂટર અને સ્માર્ટફોનનો પણ સમાચાર વાંચવા ઉપયોગ કરે છે.
ઈન્ટરનેટ પર સમાચારોના લગભગ તમામ સ્રોત તમારા રસના વિષયો પર ધ્યાન રાખે છે, અને પછી એ પ્રમાણે આગળની હેડલાઈન ‘ઓટો-સજેસ્ટ’ થઈ જાય છે. એ વાતમાં કોઈ શંકા નથી કે, તે સુવિધાજનક છે, પરંતુ તેનો દુરુપયોગ પણ છે. સમાચારોનો એક મહત્ત્વનો હેતુ એ છે કે, આપણે દુનિયા વિશે જાણીએ, જેના સાથે અમે અસહમત છીએ તેને સમજવાનો પ્રયાસ કરીએ, વિવિધ મુદ્દે પોતાની સમજ વધારીએ. જેનાથી આપણે સારા નાગરિક અને મજબૂત લોકતંત્ર સ્થાપી શકીએ. જો આપણે ફક્ત ‘ઓટો સજેસ્ટ’ સમાચારોમાં ફસાઈ જઈશું તો કૂવાના દેડકા બની જવાનો પણ ડર છે. મારો અનુભવ છે કે, હાથમાં અખબાર હોવાથી ઓછામાં ઓછું સ્પોર્ટ્સ કે સ્ટોક માર્કેટના પાના, જેમાં મારો રસ ઓછો છે, તેની હેડલાઈન તો જોઈ જ લઉં છું, પરંતુ ઈન્ટરનેટ પર આ પ્રકારના સમાચાર ક્યારેય ઓટો સજેસ્ટ નહીં થાય બીજું ઉદાહરણ એ છે કે, કઈ રીતે બિન-હાનિકારક દેખાતી આપણી અંગત જાણકારી, ઝેરીલા ડેટામાં પરિવર્તિત થઈ જાય છે. મોબાઈલ નંબર, ઈ-મેઈલ આઈડી, માતાની અવિવાહિત સરનેમ, જન્મતિથિ, ઘરનું સરનામું- આ બધું માંગવું અને કોઈની સાથે વહેંચવું એ સામાન્ય વાત છે. મૉલમાં શોપિંગ કરવા જાઓ કે ક્યાંક પાર્કિંગ કરો તો ત્યાં પણ મોબાઈલ નંબર માંગી લેવાય છે. તેના બે પરિણામ છે. એક, આ બધા માટે એક મોટું માર્કેટ તૈયાર થયું છે. જેનાથી ફોન પર મીઠી મીઠી વાતો કરવાનું આમંત્રણ મળે છે. જોકે, તેનાથી ચીઢ થવા સિવાય કોઈ ખાસ નુકસાન નથી થતું. બીજું, પ્રાઈવેટ ડેટાના ઉપયોગથી લોકોના પૈસા ચોરી લેવાય છે. શું તમે ક્યારેય વિચાર્યું છે કે, બેંકમાં કે અન્ય સંવેદનશીલ નાણાકીય જાણકારી માટે ‘સુરક્ષા પ્રશ્ન’ પૂછાય છે. મોબાઈલ નંબર સાથે કેટલીક એવી માહિતીના આધારે સેંકડો લોકો સાથે છેતરપિંડી થઈ છે. આવી જ રીતે, પૂર્વ ન્યાયાધીશ લોઢા પાસેથી રૂ. એક લાખ ચોરી લીધા અને એખ સાંસદના રૂ. 27 હજાર બેંકમાંથી નીકાળી લેવાયા. આ પ્રકારની છેતરપિંડી ‘ફિશિંગ એટેક’ અને ‘આઈડેન્ટિટી ફ્રોડ’ તરીકે ઓળખાય છે.
આજકાલ ડિજિટલ દુનિયાની અદભુત સંભાવનાના ગુણગાનનો દોર ચાલી રહ્યો છે. ડેટાને આજના સમયનું ‘ક્રૂડ’ કે ‘સોનુ’ કહેવાય છે, પરંતુ આ ક્રૂડના ખનનથી જે નુકસાન થઈ રહ્યું છે કે થવાની આશંકા છે- ભલે તે આપણા લોકતંત્ર પર કે અર્થતંત્ર પર હોય- તેના પર ઓછું જ ધ્યાન અપાય છે. સાવધાની નહીં રાખીએ તો નુકસાન નબળા વર્ગને થશે, જે અશિક્ષિત અને ગરીબ છે, જ્યારે નફો સક્ષમ ડેટા કંપનીઓને થશે.
‘આ
રિતિકા ખેરા
અર્થશાસ્ત્રી, એસોસિયેટ પ્રોફેસર, આઈઆઈએમ
ભય છે કે| પ્રાઈવેટ ડેટા મળી જવાથી નુકસાન અશિક્ષિત કે ગરીબ વર્ગને અને નફો સક્ષમ ડેટા કંપનીઓને થશે
Download Dainik Bhaskar App to read Latest Hindi News Today
from Divya Bhaskar https://ift.tt/32jnLbv
via IFTTT
No comments:
Post a Comment